Khởi Nguồn Cho Chuyến Đi Lịch Sử Của Tôi
Mọi người cứ hỏi tôi, ủa, sao tự dưng ông lại quan tâm đến chuyện Thanh Hóa với Quảng Nam kết nghĩa làm gì? Cái này là chuyện cũ rích rồi mà. Nhưng mà đối với tôi, nó không hề cũ. Nó bắt đầu từ một lần tôi về quê thăm ông bà ngoại. Tôi thấy ông cứ ngồi nhìn chăm chăm vào một tấm ảnh cũ kỹ, đã úa màu, mà ông cất kỹ trong cái hộp thiếc đựng giấy tờ quan trọng.
Tấm ảnh đó chụp một nhóm người, trông ai cũng gầy gò, quần áo lấm lem bùn đất, nhưng nụ cười thì tươi rói. Tôi tò mò hỏi, “Ông ơi, mấy người này là ai vậy?” Ông tôi, vốn là người ít nói, bỗng dưng kể rầm rì. Ông bảo, đó là những người từ Quảng Nam ra Thanh Hóa giúp đỡ sau chiến tranh, thời kỳ hai tỉnh kết nghĩa. Ông tôi lúc đó là cán bộ phụ trách tiếp nhận, còn mấy cô chú trong ảnh là công nhân kỹ thuật.
Nghe ông kể, tôi mới giật mình. Tôi vốn sinh ra ở Thanh Hóa, lớn lên thì cứ nghĩ mọi thứ sẵn có, chưa bao giờ đào sâu xem cái nền móng này được xây bằng gì. Càng nghe, tôi càng thấy như bị một cú sốc điện. Cái tình cảm vượt qua ranh giới địa lý, Nam – Bắc, sau bao nhiêu khói lửa chiến tranh, nó chân thật và cảm động đến mức khiến tôi không thể ngồi yên được nữa. Tôi quyết định: Tôi phải tự mình đi, phải tự mình ghi chép lại, chứ nghe kể thôi thì không đủ.
Chạy Xe Gần Hai Ngàn Cây Số Để “Khai Quật” Sự Thật
Quyết là làm. Tôi bắt đầu lên kế hoạch ngay lập tức. Mục tiêu của tôi không phải là viết lại lịch sử sách vở, mà là đi tìm những con người thật, câu chuyện thật, xem cái sự “kết nghĩa” đó nó đã đi vào đời sống thường nhật của họ như thế nào. Tôi bắt đầu từ Thanh Hóa trước, rồi sau đó chạy thẳng vào Quảng Nam.
Giai Đoạn 1: Đào Xới Hồ Sơ Và Phỏng Vấn Ở Thanh Hóa
Tôi bắt đầu bằng việc tìm kiếm những người còn sống đã từng tham gia vào thời kỳ tiếp nhận và làm việc chung. Việc này cực kỳ khó khăn. Người thì già yếu, trí nhớ không còn minh mẫn, người thì đã chuyển đi. Tôi phải chạy xe máy ròng rã cả tuần ở các huyện Tĩnh Gia (nay là Thị xã Nghi Sơn) và Nông Cống, nơi từng là điểm nóng tiếp nhận. Tôi phải:
- Đeo bám các chi hội cựu chiến binh để tìm manh mối.
- Lục lọi các kho lưu trữ cũ của tỉnh (dù họ bảo không có gì đáng kể), nhưng tôi vẫn cố gắng tìm kiếm danh sách cán bộ, vật tư được chuyển vào.
- Nghe những câu chuyện vụn vặt về những “người Quảng Nam” đã dạy họ cách trồng một loại cây mới, cách sửa chữa máy móc bị hư hỏng sau chiến tranh.
Cái tôi thấy rõ nhất là sự thiếu thốn khủng khiếp thời đó, nhưng tình người thì dồi dào. Một bà cụ bán nước chè kể: “Thời đó, người Quảng Nam ra đây, thiếu thốn đủ thứ, nhưng họ mang theo kỹ thuật, và cái tinh thần làm việc không ngại khó. Người Thanh Hóa mình thì lo chỗ ăn, chỗ ở. Gạo củ khoai chia nhau, không phân biệt Nam hay Bắc.”
Giai Đoạn 2: Xuyên Việt Vào Miền Trung Nắng Gió
Sau khi có được vài thông tin từ phía Thanh Hóa, tôi lái xe máy xuyên đêm vào Quảng Nam. Tôi muốn tìm hiểu xem, những người đã ra Bắc lúc đó, khi về lại quê hương thì cuộc sống của họ ra sao, và họ nhớ gì về Thanh Hóa.
Tôi tìm về Tam Kỳ, Điện Bàn, và Hội An. Mọi người biết không, câu chuyện tôi nghe được ở Quảng Nam lại là một góc nhìn hoàn toàn khác. Họ không chỉ kể về việc họ đã giúp đỡ ra sao, mà còn kể về những kỷ niệm thân tình, những mối tình chớm nở và cả những lời hứa hẹn ngày tái ngộ.
Một ông lão đã từng là công nhân cơ khí, giờ đang sống ở Tam Kỳ, nước mắt rơm rớm khi kể lại: “Hồi đó tôi còn trẻ. Ra Thanh Hóa, lạnh lắm, nhưng ấm tình người. Tôi nhớ nhất cái hương vị mắm tôm Thanh Hóa, và cái sự chăm lo tận tình của các cô, các bác ngoài đó. Họ xem mình như con cháu. Cái sự kết nghĩa đó, nó không chỉ là văn bản, nó là sự sống còn, là cơm ăn áo mặc.”
Vì Sao Cần Phải Nhớ Mãi Cái Sự Kết Nghĩa Này
Chuyến đi gần một tháng, gần hai ngàn cây số, khiến tôi thấm thía được một điều: Cái từ “kết nghĩa” này không phải là một khẩu hiệu chính trị suông. Nó là một sự trao đổi thật sự, sự giúp đỡ lẫn nhau bằng cả vật chất lẫn tinh thần trong giai đoạn khó khăn nhất của đất nước.
Quảng Nam, sau chiến tranh, dù là khu vực chịu tổn thất nặng nề, vẫn gửi gạo, gửi nhân lực kỹ thuật, gửi tình thương ra Thanh Hóa, nơi cũng đang vật lộn với nhiệm vụ xây dựng lại. Ngược lại, Thanh Hóa dang rộng vòng tay đón nhận và bảo bọc những con người từ vùng đất Quảng Nam vào thời khắc gian khó.
Tại sao chúng ta cần phải nhớ?
Thứ nhất, nó dạy tôi về lòng biết ơn. Tất cả những gì chúng ta có ngày hôm nay, từ công trình nhỏ nhất đến sự phát triển của cả tỉnh, đều có dấu chân và mồ hôi của những người đi trước, không phân biệt quê quán. Thứ hai, nó nhắc nhở tôi về tinh thần đoàn kết. Trong cuộc sống hiện đại, người ta dễ dàng quên đi những giá trị căn bản này, chỉ chăm chăm vào lợi ích cá nhân.
Cái sự “Thanh Hóa Quảng Nam kết nghĩa” nó không phải là câu chuyện để người ta khoe khoang thành tích, mà là bài học về sự sẻ chia vô điều kiện. Tôi đã ghi chép lại tất cả những cuộn băng phỏng vấn này, những tấm ảnh mờ nhạt tôi xin được, để sau này, nếu có ai hỏi tôi về nguồn gốc của tình người Việt Nam, tôi sẽ có câu trả lời chân thật nhất, không phải từ sách giáo khoa, mà từ chính những người đã sống qua thời kỳ đó. Đây chính là lý do tôi không bao giờ cho phép mình quên đi chuyến hành trình này.
